به نقل از «خبرآنلاین»

کدام مکتب دین را ناکارآمد می‌کند؟

تاریخ انتشار: ۱۴ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۵۳۶۷۳۸

به گزارش خبرآنلاین به نقل از ایکنا، حمیدرضا شاکرین، دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، امروز دوشنبه ۱۴ آذر ۱۴۰۱ در سمینار «عقل، اخباری‌گری و تفکیک» با موضوع «بررسی کارکرد عقل در کلام عقلی - فلسفی و کلام تفکیکی» سخنرانی کرد.در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید؛

بحث از کارکرد عقل در حوزه علم کلام، یکی از مباحث بسیار مهم روش شناختی علم کلام است که از دیرباز مورد توجه قرار داشته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

طبیعتاً جریان‌هایی در این زمینه در مقابل هم قرار می‌گیرند که از جمله آنها جریان عقل‌گرا و به خصوص با رویکرد فلسفی که جریان غالب تاریخ کلام شیعه است در مقابل جریان تفکیک است. امروزه جریان تفکیک را با رویکرد بسیار متفاوتی در برابر این جریان می‌بینیم و به همین دلیل بررسی تطبیقی این دو در رابطه با مسئله عقل و کارکرد آن به میزان بسیار زیادی در تنقیح و پالایش و تقویت روش شناسی علم کلام می‌تواند مفید و موثر باشد.

اشتراکات مکتب فلسفی و تفکیکی

مکتب تفکیک درباره عقل به لحاظ هستی شناسی هم نگاه‌های متفاوتی دارد اما در این زمینه کارهای علمی زیادی شده است لذا ما کارکرد و مباحث روش شناختی و معرفت شناختی عقل را در حد ضرورت دنبال می‌کنیم. در رابطه با کارکرد عقل در حوزه مباحث اعتقادی، ابتدا باید ببینیم این دو رویکرد یعنی عقلی و فلسفی و تفکیکی چه مختصاتی دارند و سپس نتایج هر یک را بیان کنیم. در باب مشترکات میان آنها چند مورد وجود دارد.

یکی از اشتراکات این است که می‌توان گفت هر دو در حوزه عقاید دینی قطع و یقین را لازم می‌دانند. دوم اینکه هر دو عقل فطری را معتبر می‌دانند گرچه تعریف این دو جریان از عقل فطری متفاوت است. سوم اینکه هر دوی این جریانات تأویل متن دینی را در صورتی جایز می‌دانند که حمل بر ظاهر، ممکن نباشد و در غیر این‌صورت هر دو مخالف تاویل متن دینی هستند. چهارم اینکه هر دو با تفسیر به رای مخالف هستند. پنجم اینکه در حوزه تعارضات، هر دو بر این نکته تاکید دارند که بدون یک امر تقدم‌بخش و رجحان‌آور نمی‌توان دلیلی را بر دلیلی دیگر مقدم دانست. البته در تفسیر و جزئیات و مصادیق این مشترکات، اختلافاتی نیز وجود دارد بنابراین باید اختصاصات کلام فلسفی و تفکیکی را هم بررسی کنیم.

اختصاصات دو نگرش

یکی از اختصاصات نگرش عقلی و فلسفی این است که کلام فلسفی، عقل برهانی را یکی از منابع معرفت دینی می‌داند، دوم اینکه عقل به دلیل قدرت و جنبه منبعیتی که دارد می‌تواند ابزاری برای تشخیص صحت و سقم یا اعتبار و عدم اعتبار نقل اعتباری باشد. سوم اینکه دلیل نقلی در صورتی افاده یقین می‌کند که دلیل عقلی در تعارض با آن نباشد. چهارم اینکه عقل قطعی صلاحیت تعیین و پیشنهاد معنای تأویلی متن در موردی که جواز تاویل هست را دارد. پنجم اینکه تفسیر عقلی متن، تفسیر به رای نیست و اگر عقل قطعی چیزی فهمید و بر اساس آن، متن دینی را تفسیر کرد بتوانیم بگوییم تفسیر به رای صورت گرفته است. ششم اینکه اگر دلیل قطعی عقلی و نقلی در تعارض قرار گرفتند هیچ دلیلی وجود ندارد یکجانبه دلیل نقلی را مقدم بداریم. اینها اختصاصات کلام فلسفی در برابر مکتب تفکیک هستند.

نگرش تفکیکی هم اختصاصاتی دارد؛ اول اینکه عقل استدلالی، یقین منطقی را فاقد حجیت ذاتی می‌داند و صرفا عقل فطری را موثق می‌داند. به دلیل این نفی حجیت ذاتی، نکته دیگر که مترتب می‌شود این است که پس عقل برهانی هیچ‌گونه منبعیتی برای عقاید دینی ندارد و عقلیات، منحصر به عقلیات فطری هستند. نکته دیگر اینکه عقل استدلالی نمی‌تواند در تعیین اعتبار متن دینی مدخلیت داشته باشد. نکته دیگر اینکه حتی عقل فطری هم که از دید مکتب تفکیک منبعیت دارد در حوزه تاویل قرآن صرفاً کارکرد سلبی دارد یعنی اگر عقل فطری با مدلول آیه در تعارض قرار بگیرد به ما نشان می‌دهد آن معنا مراد نیست اما از منظر مکتب تفکیک، صرفاً از طریق نصوص اهل بیت(ع) می‌توان معنای تاویلی را دریافت.

اشکالات وارده به مکتب تفکیک

اینجا چند اشکال وجود دارد. اول اینکه نگاهی که به عقل در نگرش تفکیکی مشاهده می‌شود و جایگاهی که برای آن بیان شد مبتنی بر انگاره مظلم الذات بودن نفس است و از دیدگاه دینی تائیدیه‌ای برای این وجود ندارد و از انسجام درونی هم برخوردار نیست. بنابراین به لحاظ معرفت شناسی نمی‌توان اعتباری برای آن در نظر گرفت. علاوه بر این به لحاظ کارکردشناختی، مشکلاتی را در فضای معرفت دینی به وجود می‌آورد و منجر به بن‌بست معرفتی و ایستایی علم کلام می‌شود و دیگر علم کلام نمی‌تواند در حوزه وظایفی همانند دفاع از دین و باورهای اساسی دینی در برابر انبوه شبهات اصلی توانایی داشته باشد. ایراد دیگر اینکه به تعارض علم و دین و علم و عقل می‌انجامد و زمینه برداشت‌های قشری و خرافی از دین را فراهم می‌کند و در مجموع معرفت دینی را ناکارآمد می‌سازد.

از نظر بنده هیچ دلیلی بر رحجان یک جانبه نداریم و اصل بر تقدم دلیل راجح است. اینجا اگر هر دو از هر جهت مساوی بودند جای توقف و انتظار ادله دیگر وجود دارد اما اگر مرجحاتی برای یک طرف پیدا شد آن را می‌پذیریم. در حوزه عقاید نمی‌توانیم به صورت دلبخواهی یک حجیت را بپذیریم چراکه عملاً و منطقا امکان‌پذیر نیست و انسان به توقف می‌رسد. از سوی دیگر نمی‌توانیم حجیت اعتباری بسازیم بلکه اینجا جای توقف است و این توقف، امری تکوینی است نه اعتباری و نمی‌توانیم بگوییم به دلیلی یکی از حجیت‌ها را می‌پذیریم.

۶۵۶۵

کد خبر 1703288

منبع: خبرآنلاین

کلیدواژه: مکتب تفکیک عقل فطری متن دینی علم کلام

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۵۳۶۷۳۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

رویکرد اصلی ما تفکیک زباله از مبدا است

علی سلاجقه، در پنجاهمین جلسه کارگروه ملی مدیریت پسماند که با حضور نمایندگان دستگاه‌های عضو در این کارگروه برگزار شد، بیان کرد: آیندگان از ما در خصوص آتش زدن سرمایه‌ها خرده خواهند گرفت و باید با تفکیک زباله از مبدا به سمت کاهش زباله سوزی حرکت کنیم. لازم است همه ما مکلف باشیم در کنار برنامه‌های زودگذر و کوتاه مدت برنامه دراز مدت اصلی ما تفکیک زباله از مبدا باشد که در صورت فرهنگ سازی اثر ماندگاری هم برای کشور دارد.

وی ضمن تبریک روز معلم، افزود: گزارش‌های ارائه شده از سوی استان‌های ایلام و گیلان امیدوار کننده است و این استان‌ها می‌توانند الگوی مطلوبی برای کشور باشند. همچنین سایر استان‌ها هم باید از ظرفیت مسئولیت‌های اجتماعی استفاده لازم را ببرند تا مردم با روحیه‌ای شاد توانایی مشارکت در تمام زیرساخت‌ها را داشته باشند.

معاون رئیس جمهور ادامه داد: گزارش‌ها نشان دهنده این است که دولت به صورت اصولی و میدانی به این حوزه ورود پیدا کرده و در حوزه اقتصاد و محیط زیست یکی از میثاق‌های ملی دولت کنترل تراز آلاینده محیط زیستی و حرکت آن به سمت شیب منفی است.

سلاجقه در خصوص لزوم استفاده از فناوری‌های نوین در بحث مدیریت پسماند، گفت: ما در حوزه فنی، اقتصادی، محیط‌زیستی و پیوست‌های فرهنگی از ظرفیت‌های دانش بنیان کشور در تمام سطوح حمایت و استفاده می‌کنیم و از آنجا که ظرفیت و توانایی جوان‌ها در تمام زمینه‌ها نمایانگر است انتظار می‌رود وارد میدان شده و در صورت نبود یک فناوری به تعقیب، بررسی و ایجاد آن بپردازند.

وی با اشاره به معذوریت و محدودیت‌های موجود در کشور یادآور شد: لازم است با تدبیر در خصوص مؤلفه‌های موجود در حوزه محیط زیست و اقتصاد با انتخاب بهترین گزینه به انجام کار پرداخته شود تا با انجام تکلیف برای کشور پاسخگوی مردم باشیم.

منبع: مهر

باشگاه خبرنگاران جوان اجتماعی محیط زیست